Magazines | Vallei Business nummer 3 2019

Een architectenbureau in een Nijkerks tabakpakhuis uit de achttiende eeuw, een ontwerpbureau in het oude stationsgebouw van Lunteren, een multifunctionele 'kerk' in Veenendaal en een brede school in een vervallen kantine op het voormalig ENKA-terrein in Ede. Bijna opgegeven cultureel erfgoed in de Foodvalley wordt nieuw leven ingeblazen, met oog voor historie en sentiment. Dat kan vaker en beter. Dat is de conclusie van zes experts die aanschoven bij ons rondetafelgesprek.

Tekst: Guus Hetterscheid Fotografie: Joost Franken

"We zijn een sloperig volkje en tegelijk zijn er weinig landen met zo'n bouwwoede als Nederland. Er wordt veel gesloopt en gelijk iets nieuws neergezet. Dat hoeft niet altijd", stelt Arno Boon, directeur van BOEi, een maatschappelijke onderneming met oog voor restauratie van cultureel, industrieel, agrarisch en religieus erfgoed.

Op een zonnige juli-middag zit Boon in Lunteren aan tafel met gespreksleider Arnoud Leerling, Ferry Gerritsen (Basiliek uit Veenendaal), Willem-Alex Jansen (FIER Architecten uit Nijkerk), Gijs de Kruif (De Kruif Rentmeesters), Gert van Driesten (Bouwbedrijf Kreeft uit Ede) en Arjan Griffioen (Spankracht Ontwerpers uit Lunteren).

VISITEKAARTJE

In Ede wordt veel wat oud en mooi is gesloopt. Toen viel ons oog op het stationsgebouw in Lunteren. Eind jaren zeventig werd dit pand gesloten voor het treinverkeer. We huren het van de NS. Zij mogen het gebouw niet verkopen vanwege de zorgplicht voor de perrons, die nog wel in gebruik zijn voor treinverkeer. De NS is blij dat het stationsgebouw niet verloedert. Deze locatie heeft veel historie als station aan het in 1902 geopende Kippenlijntje."

Niet alleen Griffioen koos voor zijn nieuwe vestiging voor een historisch pand. Historie en sentiment bracht architect Willem-Alex Jansen van Putten naar Nijkerk, waar hij is geboren en getogen. "Toen mijn neef en ik het familiebedrijf overnamen wilden we graag in onze eigen omgeving architectuur bedrijven. We zagen dat voornamelijk bureaus uit het westen werden ingehuurd voor projecten op de Veluwe. We zaten in Putten in een prima pand, maar zoch-ten een locatie die zou inspireren. We kwamen uit bij een oud tabakpakhuis uit 1780, met een oppervlakte van 650 m2 over drie lagen We zien in de regio veel gesloopt worden en ik dacht toen: dat laten we bij dit pand niet gebeuren. We hebben het gekocht en nieuw leven ingeblazen. Een aantal ruimtes wordt nu verhuurd aan andere bedrijven, maar we hebben een tabakszaal die we niet permanent verhuren. Wel voor sporadische bijeenkomsten, zoals meetings en kookclinics. Dat geeft een bepaalde reuring in het pand, meer dan alleen met klanten van ons of van andere huurders. Bij eerste afspraken met klanten nodig ik hen altijd uit om bij ons langs te komen. Zo'n historierijk pand in een nieuw jasje is een visitekaartje. Het wordt een merk."

Restaureren en herbestemmen van cultureel erfgoed is ook een missie van Arno Boon en BOEi. Zo wordt het Kantinegebouw van de voormalige kunstzijdefabriek ENKA in Ede in de komende jaren tot een brede school met een basisschool, kinderdagverblijf, peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang en maatschappelijke voorzieningen getransformeerd. "Je kunt in onze tak van sport een heel efficiënte herbestedingsmachine worden, maar je moet niet vergeten dat ieder gebouw een verhaal heeft. En die verhalen uitdiepen is belangrijk. Dat doen wij door bij buren aan te bellen van een pand en hen te vragen over wat zij weten van de locatie. Je moet niet alles uit geschiedenisboekjes halen. Het is ook goed om voor projecten draagvlak te krijgen. Al merken we dat steeds meer mensen ergens heel veel van vinden. Dat zit in onze samenleving. We staan 's ochtends op en geven onze mening. Sommige projecten zijn ook van de lange adem. Zoals Stadion de Wageningse Berg. Veel mensen hebben hart voor die plek, maar veel plannen zijn in rook opgegaan. Het voelt soms alsof je wordt gegijzeld door de regelgeving. Ik ben er al zestien jaar mee bezig. Het zijn hobbelige avonturen die je meemaakt. In de komende jaren willen we ons ook meer gaan richten op agrarisch erfgoed en religieus erfgoed."

WEGWERPVASTGOED

Voor de oude Pniëlkerk in het centrum van Veenendaal vond Ferry Gerritsen, commercieel directeur van evenementenlocatie de Basiliek in Veenendaal, een nieuwe levenslijn. De kerk uit 1913 stond tien jaar leeg, maar moet vanaf half september de nieuwe huiskamer van Veenendaal worden: DownTown. "Er komt een grand café, barbier, pop-upstore, speelruimte voor kinderen en een vergaderzaal. Ik vond een aantal jaar terug dat het centrum van Veenendaal een ontmoetingsplek miste en sprak daarover bij een presentatie. Daarop werd enthousiast gereageerd. Ook door de gemeente. Ik heb een aantal jaar gereisd en zag mooie ontmoetingsplekken, zoals in Melbourne, in Australië. Daar hebben ze wel het voordeel dat het hele jaar de zon schijnt boven hun stranden. Het stadsstrand in Veenendaal is helaas vanwege ons klimaat maar enkele maanden in het jaar te gebruiken. Maar het is wel een centrale plek en de oude Pniëlkerk ligt er om de hoek. Hoe gaaf om in deze oude kerk een nieuwe plek van ontmoeting te creëren voor alle Veenendaalers. De opening is 14 september en iedereen is welkom voor een bak koffie, een lunch, een vergadering of een goed gesprek."

Restaureren en herbestemmen gaat niet voor ieder project op, vertelt Gert van Driesten, technisch directeur van Bouwbedrijf Kreeft, ruim 120 jaar oud, richt zich op ontwikkelen, bouwen en onderhouden en daarnaast op restaureren van vastgoed. Duurzaamheid is voor ons een belangrijk thema, zo worden in Renswoude 18 NOM koopwoningen en 45 NOM Keur sociale huurwoningen gerealiseerd. Doordat het bedrijf blijft groeien is gekozen voor een nieuwe bedrijfslocatie in Ede: een nieuwbouw project. "Voor ons was het praktisch gezien niet mogelijk om een bestaand gebouw te betrekken. Dan moet er zoveel worden geïnvesteerd om het te laten aansluiten bij de eisen en wensen, dat je bijna op het niveau van slopen komt. We zetten wel in op duurzaamheid en circulariteit. Zo wordt ons nieuwe pand BREEAM Outstanding gecertificeerd en denken we na over het toepassen van circulaire bouwmaterialen. We denken goed na over wat we willen neerzetten, zodat dit ook in de toekomst waarde blijft behouden. Ik word wel enthousiast van projecten waarbij oude panden een nieuw leven krijgen. Bijvoorbeeld de kantine op het ENKA terrein die we samen met BOEi gaan transformeren is daar een prachtig voorbeeld van. Lang niet alle gebouwen zijn geschikt voor herbestemmen, er moet van tevoren goed worden nagedacht of dat de beste optie is."

Boon vult aan: "Onderzoek heeft ook uitgewezen dat gebouwen vanaf de jaren tachtig veel lastiger te hergebruiken zijn dan de panden uit de jaren ervoor. Je hebt te maken met wergwerpvastgoed."

MEER KENNIS EN BELEID

Herbestemmingsplannen zijn niet alleen nodig voor oude stationsgebouwen, tabakspakhuizen of al jaren leegstaande kerken. In de agrarische sector staan steeds meer stallen leeg. Gijs de Kruif, sinds 2005 zelfstandig rentmeester en woonachtig in Woudenberg, speelt een adviserende rol bij bestemmingsplannen. Hij werkte eerder in de politiek als gemeenteraadslid, wethouder en statenlid en had de portefeuille ruimtelijke ordening in Utrecht en Woudenberg. "Ik ben bij gebiedscoöperatie O-gen project manager VAB (vrijkomende agrarische verbouwing) en zette als wethouder een stuurgroep op voor de regio Foodvalley. We zien steeds meer agrarische bedrijven uit de jaren '80, '90 en '00 in de problemen komen en omvallen. Stallen met megaoppervlaktes. Daarbij wordt ondermijning ook een punt. Je hoort steeds meer over stallen die worden misbruikt voor wietteelt of waar drugsafval wordt gevonden. Voor de

boeren in nood kan die cash aantrekkelijk zijn. Voor die mensen en de stallen moet een nieuw verdienmodel gevonden worden. Daarbij moet je wel kijken welke gebouwen van belang zijn. Zo'n 90 procent van de stallen is dat niet. Een aantal laten staan is wel goed voor het tijdsbeeld van het buitengebied. Daarvoor moet beleid gemaakt worden. Je moet ook niet voor iedere stal een appartementencomplex neerzetten. Ik ben bezig met een VAB-loket voor het buitengebied. Daar zouden ondernemers en architecten met hun vragen terecht kunnen. Maar ik word meer geremd dan dat ik de ruimte krijg. Bij gemeentes is ook meer kennis over dit soort zaken vereist."

Boon: "Veel gemeentes zijn ingericht op maatschappelijke ondersteuning. Gemeentes moeten veel meer de handen ineen slaan met experts in het veld. Stel een goede herbestemmingsman aan die de ambtenaren kan aansturen."

Van Driesten: "Het beleid is dat er in de dorpen eerst wordt gekeken naar mogelijkheden voor inbreiding. Op diverse plaatsen zijn daar nog volop mogelijkheden voor, maar er is vaak veel tijd nodig om je door alle regelgeving heen te worstelen. Het kan jaren duren voordat er concrete resultaten zijn."

Bij DownTown speelde de gemeente Veenendaal een belangrijke rol, vertelt Gerritsen. "Samen met Bouwend Nederland en de gemeente hebben we dat project kunnen realiseren en de plannen die we samen hebben gemaakt pakten goed uit. Zo kan het ook. En we zijn erg trots op wat er komt te staan."

Jansen: "Er moet meer beleid komen en niet de boel te dicht reguleren. Initiatieven worden te snel platgeslagen. Ik kan niet de gemeente bellen met een plan. Je moet via omgevingslocatie een principeverzoek indienen en dan kom je op de stapel bij een ambtenaar die gaat vinken. Het lijkt mij goed om een projectenfabriek te organiseren waar je op een spreekuur kunt komen bij mensen uit verschillende disciplines. Dan hoeft jouw visie niet de waarheid te zijn, maar je kunt mensen meenemen in je gedachtegang. Zoals bij Rijnvallei in Barneveld. Samen met andere architecten uit Harderwijk en Barneveld hebben we daar op eigen initiatief een visie voor ontwikkeld. Rijnvallei wilde het niet aannemen, maar wat we merkten was dat aan de rand van Rijnvallei wel meer werd gehuurd en gekocht. Men merkte ook op dat er meer potentie in de locatie zit."

BETROKKENHEID

Griffioen woont in Barneveld. "Bijna met uitzicht op Rijnvallei, een herkenbaar gebouw, maar het lijkt mij een uitdaging om daar iets moois van te maken. Ik denk dat het goed is dat omwonenden worden betrokken bij nieuwe plannen, om te weten wat de ziel van de omgeving is en daarop in te spelen."

Boon: "Voor nieuwe projecten zou je eigenlijk omwonenden in bussen naar vergelijkbare projecten moeten rijden en om te laten zien hoe het kan worden. Dan zegt 70 tot 80 procent: oh zo gaat het worden, in plaats van direct weerstand te krijgen. Zien is geloven. Dan hoeft de wethouder ook niet met blaren in de mond te praten. Je moet de verbeelding prikkelen bij mensen. Goed kijken naar de betekenis van een pand en de locatie. De Cereolfabriek in Oog in Al is een goed voorbeeld van hoe het moet."

De Kruif: "Luisteren naar je omgeving is goed om te kijken waar behoefte aan is, maar wanneer je alles daarop afstemt krijg je niet wat je wil. Je moet een zekere balans vinden, ook in combinatie met bestuurders die lef moeten tonen om iets neer te zetten wat ook over twintig jaar van waarde is."

Jansen: "Dat vind ik een gemiste kans bij de haven in Nijkerk. Waar schepen laden en lossen bij ABZ denkt men meer aan een plezierhaven. Dat moet je niet doen. Als je die plek met dat industriële gevoel nou eens omarmt, kun je er door het achterliggende verhaal een unieke locatie van maken. Ik kreeg eens van een opdrachtgever mee monumenten voor de toekomst te maken. Eigenlijk moet iedereen zo te werk gaan. Meer oog voor kwaliteit in vastgoed."

DUURZAAMHEID

Een mogelijk obstakel voor herbestemmings-plannen voor cultureel erfgoed is volgens de heren aan tafel het meegaan in de energietransitie. Griffioen heeft er direct mee te maken, ook al huurt hij het stationsgebouw van de NS. "Hoe ga je bijvoorbeeld in dit pand van het gas af? Je kun echt niet alles openbreken en vervangen."

Boon: "Van alle gebouwen in Nederland is 0,1 procent een monument. Ik zou het bij dit soort panden houden bij vloeren en daken isoleren. De zon is gratis, daar kun je veel mee met energievoorziening."

De Kruif: "Ik kan me wel voorstellen dat het voor ondernemers die interesse hebben in het betrekken van historische panden een drempel is om in te verhuizen naar een pand zoals dit stationsgebouw."

Van Driesten: "Als 0,1 procent van al het vastgoed in Nederland monument is, waarom is met name de energietransitie op dit moment zo'n groot thema? Het is zeer kostbaar om bijvoorbeeld een monument energieneutraal te maken. Zou het niet goed zijn om een andere regeling te treffen voor wat betreft de energietransitie voor monumenten. Belangrijk is om het comfort in de panden te verbeteren door tocht en kierdichting, je moet het hergebruiken van oude panden stimuleren."

Jansen: "Ik vind sowieso duurzaamheid een modewoord geworden. Duurzaamheid gaat niet alleen over een warmtepomp of van het gas af. Duurzaamheid is voor mij ook historische pan-den nieuw leven inblazen."

DEELNEMERS

Arno Boon  - BOEi

Arjan Griffioen - Spankracht Ontwerpers

Gijs de Kruif - De Kruif Rentmeesters

Willem-Alex Jansen - FIER Architecten

Ferry Gerritsen - De Basiliek

Gert van Driesten - Bouwbedrijf Kreeft

Arnoud Leerling, gespreksleider

delen: