De circulaire missie van Thomas Rau
De circulaire missie van Thomas Rau
CEO van Shell? Dat lijkt me geweldig!
In een uitzending van VPROs Tegenlicht in 2015 hield architect Thomas Rau een aansprekend pleidooi voor een circulaire tran-sitie. Verdere onderbouwing volgde in het boek Material Matters dat hij samen met zijn vrouw Sabine Oberhuber schreef. Het bracht de aandacht voor circulariteit in een stroomversnelling en maakte Rau tot boegbeeld. Niet alleen in Nederland, in toene-mende mate ook internationaal. Rau beperkt zich niet tot de theorie maar ontwikkelt concrete oplossingen. Dit is een hele grote agenda. We hebben geen tijd te verliezen.Tekst: HANS HAJÃE
FOTO: SUITABLE IMAGES JULIETTE POLAK/FLEUR KONING
trends | circulaire economie
Thomas Rau gaat u een droom vertellen zo luidt vaak de introductie bij zijn optreden als spreker. Niets is minder waar, stelt Rau dan. Ik ga u uit de droom helpen. Bij circulariteit draait het volgens de architect om een fundamentele verandering van onze houding. Niet wij sturen de aarde aan, maar andersom. Met dat besef als uitgangspunt faciliteert circulariteit de relatie van de mens met alles wat ons bestaan mogelijk maakt. Zodanig dat alles wat eindig is, oneindig beschikbaar blijft. Nota bene zijn wij klant bij de grootst denkbare monopolist de aarde.
Kasten en kelders vol
Veel producten lampen, wasmachines, autos gaan gericht en georganiseerd eerder stuk dan wenselijk en technisch noodzakelijk. Nieuw betekent tegenwoordig nog net niet stuk, want bijna ieder product is als een georganiseerd probleem ontworpen. Reparatie is vaak bewust niet rendabel. Producenten hebben er immers baat bij dat nieuwe apparaten worden aangeschaft. In andere gevallen denk aan smartphones leiden minimale verbeteringen ertoe dat consumenten toch het allernieuwste model willen. Al functioneert het oude nog prima. Ook reclame en marketing zorgen ervoor dat we nieuwe producten blijven aanschaffen. Zo liggen miljarden voorwerpen ongebruikt in kasten en kelders, om uiteindelijk wegge-gooid en vernietigd te worden. Doodzonde, want alle grondstoffen en materialen zijn limited editions, benadrukt Rau. Wat eens verloren gaat, komt nooit meer terug. Dit is het karakter van een gesloten systeem de aarde.
Product wordt dienst
Door producten als een dienst aan te bieden, betalen consumenten voor gebruik in plaats van eigendom. Daardoor is het voor de producent juist voordeliger als een product langer mee gaat. Macht en verantwoordelijk-heid liggen in één hand; de producent blijft
immers eigenaar. En heeft er baat bij dat pro-ducten kwalitatief beter zijn, eenvoudig van updates kunnen worden voorzien en zuiniger zijn zeker als de producent ook nog eens verantwoordelijk is voor het energieverbruik. Er komen steeds meer voorbeelden van pro-ducten als een service: verlichting, liften en zelfs gevels. Door producten als dienst aan te bieden, worden ze ontworpen als depot van materialen.
Materialenpaspoort
Maar voor een echte circulaire maatschappij is een volgende stap nodig. Volgens Rau is afval materiaal dat in de anonimiteit is beland en daarmee verloren gaat. Precies het omgekeerde is echter nodig; wij moeten ons systeem zodanig inrichten dat grondstoffen oneindig hergebruikt kunnen worden. Door materiaal vast te leggen in een materialen-paspoort en ze een identiteit te geven, kan het nooit meer afval worden en wordt de waarde ervan inzichtelijk voor toekomstig gebruik. Op deze manier zullen materialen niet langer straffeloos verloren gaan. Het boek Material Matters beschrijft een systeem waarbij materiaal in principe eeuwigdurend kan circuleren. In voorwaartse richting wordt waarde toegevoegd, in achterwaartse rich-ting blijft waarde behouden.
Madaster
Thomas Rau ontwikkelt steeds meer con-crete instrumenten die de circulaire transitie mogelijk maken. Om materialen te kunnen hergebruiken, moeten we ze registreren, documenteren en archiveren. Daartoe is Madaster ontwikkeld; het kadaster van mate-rialen. Een publieke, online bibliotheek voor de gebouwde omgeving. Per object wordt met een materialenpaspoort vastgelegd welke materialen zijn gebruikt. Het maakt bestaande gebouwen tot een materialenmijn en nieuwe gebouwen tot een materialenbank. Plekken om te oogsten voor toekomstig hergebruik. Zo hoeft niets meer verloren te gaan.
Madaster startte op 29 september 2017 en bevat inmiddels informatie over 1 miljoen m² aan gebouwen. De potentie van het platform wordt internationaal onderkend. Madaster kreeg er in juni 2018 de Digital Top 50 Award voor. Dit is een door Google, McKinsey en Rocket Internet toegekende prijs voor tech-nologie met sociale impact. Volgens de jury heeft Madaster de potentie om ons econo-misch systeem anders in te richten. Het kan uitgroeien tot een wereldwijde standaard. Tien landen hebben al interesse getoond. Om deze internationale uitrol te financieren, is onder meer een crowdfundactie gestart, aldus Rau. Publieke financiering past bij een publiek platform zoals Madaster.
Urgent mag niet actueel worden
Het bewustzijn over de noodzaak van een transitie naar de circulaire economie neemt toe. Ook bij de overheid, die uiterlijk in 2050 streeft naar een volledig circulaire economie. Tot nu toe zijn de stappen op weg naar dit doel veel te klein. Kijk bijvoorbeeld naar de energietransitie. Als je niet energieneutraal bouwt, krijg je in Zwitserland niet eens een bouwvergunning. Wat gebeurt er in Nederland? Als opvolger van de EPC introdu-ceert de overheid per 2021 BENG, wat staat voor Bijna Energieneutraal Gebouw. Dat zijn wij toch al? Alles is bijna tot je er bent. De overheid stuurt op wat mogelijk is, niet op wat nodig is, stelt Rau. Als je doelen ver in de toekomst projecteert 2030, 2050 denkt iedereen: met die urgentie valt het wel mee. Niets is minder waar. Het tempo ligt veel te laag. Dit is een hele grote verantwoordelijk-heid. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven probeert van alles om dit steeds beter op de agenda te zetten. Ik heb daar heel veel respect voor.
Nieuwe bestemming voor kapitaal
Positiever is Rau over de daadkracht van bedrijven. Ik ben echt onder de indruk van de grote banken. Als het gaat om circulariteit nemen zij in toenemende mate hun maat-schappelijke verantwoordelijkheid. Banken zijn cruciaal bij de circulaire transitie. De snelheid ervan wordt namelijk bepaald door de mate waarin het lukt om de financiële implicaties inzichtelijk te maken en nieuwe financierings-modellen te ontwikkelen.
Daarom maakte Rau dit aspect tot het nieuwe speerpunt bij Turntoo, zijn onderneming die werkt aan de architectuur voor een nieuw economisch systeem. Het systeem acteert langs de financiële as; daar ligt de prikkel. Daarom leggen we bij Turntoo de nadruk
GEEN TIJD TE VERLIEZEN
Thomas Rau (1960) heeft een architectenbureau, geeft leiding aan Turntoo en is onder andere betrokken bij Madaster. Hij houdt tal van lezingen, neemt deel aan discussies en verschijnt fre-quent in de media. Waar ligt het zwaartepunt? In essentie draait het allemaal om architectoni-sche instrumenten voor een nieuw economisch systeem. Daarbij is haast geboden; niemand weet of we nog op tijd zijn. Ik gebruik de beschikbare tijd maximaal en kan het me simpelweg niet veroorloven om één aspect voorrang te geven. We moeten op alle vlakken tegelijk stappen zetten. Rau wil de wereld veranderen het liefst zo snel mogelijk. De grootste belemmerende factor ben ik zelf. Daarom verzamel ik mensen om me heen met het talent om ideeën verder te ontwikkelen en tot wasdom te brengen. Deze mensen zijn voor mij van onschatbare waarde.
circulaire economie | trends
op de financiële drijfveer. Voor bedrijven en sectoren ontwikkelen we circulaire business-modellen inclusief financiering. Plus de stap-pen die nodig zijn om van product naar een service te komen. Inmiddels werkt Turntoo met een vijftal experts uit de financiële wereld aan deze agenda. Kapitaal moet een nieuwe bestemming krijgen.
grondfonds
Het financiële aspect is ook de sleutel bij een grondfonds eTurn dat Turntoo samen met InterEst Nederland, pensioenfondsen, BNG Bank en vier middelgrote steden aan het ont-wikkelen is. Hiermee willen we grootschalige verduurzaming van bestaande woningen per direct mogelijk maken. Een huiseigenaar draagt daarbij het blote eigendom van de grond van zijn woning tijdelijk over aan het fonds. In ruil daarvoor stelt het grondfonds voldoende kapitaal ter beschikking om de woning minimaal 80% energieneutraal te maken. Deze performance wordt gegaran-deerd aan de huiseigenaar. Door de toekom-stige gegarandeerde besparing op de ener-
gierekening opzij te zetten, kan de eigenaar te allen tijde het blote eigendom terugkopen. Een slimme constructie waarmee vastzittend kapitaal teruggebracht wordt in het economi-sche systeem. Als alle steden zich aansluiten, kunnen we binnen zeven jaar alle huizen in Nederland voor minimaal 80% energieneutraal maken.
Gezonde relatie
Aan de vele rollen van Thomas Rau voegen we een hypothetische toe. Stel, hij is verant-woordelijk minister. Welke maatregel neemt hij als eerste? Ik zou een inzichtgestuurd plan maken voor een gezonde relatie met de monopolist aarde. Een gezonde relatie moet in balans zijn, wederkerig en vanuit respect. Ik zou inventariseren wat echt nodig is en tegelijk ook kijken wat maatschappelijk haalbaar lijkt. Dan pas weten wij waar wij staan. En vervolgens zou ik alle aandacht richten op het overbruggen van de gap, de discrepantie tussen beide uitgangspunten. Nu wordt iedereen zoet gehouden met allerlei doelen voor 2020, 2030 en 2050. Die zijn volstrekt ontoereikend en niet gebaseerd op urgentie. We moeten eindelijk doen wat nodig is. Overigens is Rau positief over het voorne-men van Stientje van Veldhoven om in haar termijn als staatssecretaris 1 megaton CO2 te besparen. Een concrete doelstelling voor een afzienbare periode. Daar moeten er veel meer van komen. Zij neemt de verantwoordelijkheid voor het realiseren van doelen in de tijd dat ze zelf aan het roer staat.
Shell transformeren
Rolwisseling: geen minister, maar CEO van Shell. Raus ogen beginnen te glimmen. Shell is een geweldig bedrijf met een enorm kapitaal, een wereldwijd netwerk en hoog-waardige kennis. Tegelijkertijd worden zij in hun corebusiness geconfronteerd met de eindigheid in het gesloten systeem aarde. Olie raakt ooit op. Dus Shell heeft een nieuw businessmodel nodig dat aansluit op hun kwaliteiten, vaardigheden en kennis. Als ik aan het roer zou staan, startte ik een satelliet-bedrijf dat van Shell dé global player maakt voor het beheer van materiaalstromen. Een
symbolische metamorfose. De transformatie van een multinational in eindige grondstoffen naar een concern dat oneindig hergebruik van materialen faciliteert. Een wereldspeler in materiaalstromen. Als er één bedrijf is dat deze rol op zich kan nemen, is het Shell. DSM heeft in het verleden ook een transformatie doorgemaakt; van staatsmijn naar een bedrijf dat het leven op aarde wil verbeteren. Echt, als Shell me vraagt, ga ik er morgen aan de slag.
Spirituele wezens
Voor een laatste denkbeeldige rol kiest Rau zelf het werkgebied. Onderwijs, zonder twij-fel. Kinderen bepalen de toekomst. Nu wor-den ze opgevoed om te functioneren in het bestaande systeem, dat van de consumptie-maatschappij. Dat moet veranderen. Kinderen moeten gevormd worden tot vrijdenkende wezens. Mensen met oog en respect voor hun omgeving de samenleving, de natuur, het leven.
Opnieuw een transformatie. Het vereist een fundamenteel ander onderwijssysteem. Docenten worden hier zwaar onderbe-taald. In Nederland geven we per kind aan onderwijsinfrastructuur een vijfde uit van de gemiddelde werkplekkosten voor een ambte-naar. Vergelijk dit met Finland, waar alleen de allerbeste mensen voor de klas mogen staan. Graag zou ik een bijdrage leveren aan het creëren van een nieuw bewustzijn over hoe wij het meest waardevolle in onze samenle-ving waarderen, namelijk onze kinderen. De onderwijscultuur laat zien wat wij daadwer-kelijk belangrijk vinden in deze samenleving. Dus als we erin slagen om de onderwijscul-tuur te transformeren dan is dat de grondslag voor een werkelijk gezonde relatie met de toekomst. Alleen als wij de ziel van de econo-mie veranderen, is sprake van transformatie. Tenslotte zijn wij geen menselijke wezens op een spirituele reis, maar spirituele wezens op een menselijke reis.
IN DE VOETSPOREN VAN GALILEI
Op 5 december 2017 bracht Thomas Rau op uitnodiging een bezoek aan het Vaticaan. Men had kennis genomen van mijn boek Material Matters en wilde graag meer weten over mijn visie op de wereld als oogstmaatschappij. Een bijzonder moment. Temeer daar ik mijn lezing mocht geven in de zaal van het wetenschappelijk instituut waar Galileo Galilei ooit de paus duidelijk maakte dat de aarde om de zon draaide en dus niet het middelpunt van het universum was. Gewijde grond en een symbolische locatie.
THOMAS RAU SPREEKT OP DOE
Op 20 november 2018 wordt voor de vierde keer DOE georganiseerd. Plaats van hande-ling is De Basiliek in Veenendaal. Dit eve-nement wil regionale ondernemers op een praktische manier inspireren om duurza-mer te ondernemen. Met een brede scope ligt dit jaar de nadruk op de circulaire eco-nomie. Thomas Rau is een van de sprekers op DOE.
Meer informatie op www.boveenendaal.nl
Het boek Material Matters bracht de aandacht voor
circulariteit in een stroomversnelling.
circulaire economie | trends
